3 Φιλόσοφοι που (μάλλον) μίλησαν για το ασυνείδητο

Λίγο – ή πολύ- πριν από τον πατέρα της Ψυχανάλυσης, Sigmund Freud.

Δεν υπάρχει καμία απολύτως αμφιβολία ότι ο Sigmund Freud, ο αυστριακός ψυχαναλυτής, ήταν αυτός που πρώτος συγκρότησε μια συστηματική θεωρία για την ύπαρξη του ασυνειδήτου. Το έργο νευρολόγων και ψυχιάτρων της εποχής, όπως ο Jean-Martin Charcot και ο Joseph Breuer που μελέτησαν την υστερία, η ανάλυση των ενυπνίων και οι κλινικές παρατηρήσεις είναι λίγες μόνο από τις επιρροές του Freud για να φτάσει σε μια στοιχειοθετημένη ανακάλυψη και καταγραφή του ασυνειδήτου.

Παρόλα αυτά, η ιδέα της ύπαρξης ψυχικών δυνάμεων που βαίνουν πέραν του συνειδητού ελέγχου μας δεν είναι τόσο νέα. Παρόλο που μια τέτοια επιστημονική συστηματοποίηση δε συνέβη παρά με τον Freud, κάποιοι παλαιότεροι ή νεότεροι στοχαστές έχουν εγείρει τις υποψίες για την ύπαρξη ασυνείδητων δυνάμεων.

Οι 3 φιλόσοφοι που… ασυνείδητα προέβλεψαν το ασυνείδητο

• Ηράκλειτος

Ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος, προσωκρατικός φιλόσοφος του 6ου αιώνα π.Χ., είναι ίσως γνωστότερος για τους στοχασμούς του περί της μεταβολής στη φύση και την ανθρώπινη ζωή. Η γνωστότερη φράση του “Δεν μπορείς να περάσεις δύο φορές από το ίδιο ποτάμι” έχει προκαλέσει μια συζήτηση αιώνων που λαμβάνεται υπόψη ακόμη και στα σύγχρονα φιλοσοφικά κείμενα. Ωστόσο, το απόφθεγμα “τα πέρατα της ψυχής δε θα τα βρεις προχωρώντας, όσο μακριά και αν σε φέρει ο δρόμος σου· τόσο βαθύ λόγο περιέχει”, σύμφωνα με πολλούς μελετητές, ενισχύει τον ισχυρισμό ότι ίσως ο Ηράκλειτος κατά έναν τρόπο μίλησε για το ασυνείδητο, ένα ψυχικό βάθος στο οποίο δεν έχει κανείς πρόσβαση.

• Gottfried Wilhelm Leibniz

O Leibniz ήταν φιλόσοφος και επιστήμονας του 17ου αιώνα. Θεωρείται ένας εκ των πρώτων μαθηματικών που ανακάλυψε το διαφορικό λογισμό ταυτόχρονα με τον Isaac Newton. Ο Leibniz έχει επεκταθεί στοχαστικά σχεδόν σε όλα τα πεδία του επιστητού -από τα Μαθηματικά και τη Φυσική μέχρι τη Μεταφυσική και την Ηθική- και θεωρείται ένας ακόμη φιλόσοφος που ίσως να σκέφτηκε και πάνω στο ασυνείδητο. Συγκεκριμένα, η θεωρία του για τις μονάδες, τις υποστάσεις που συγκροτούν το σύμπαν μάλλον κλείνει το μάτι προς τα εκεί. Οι μονάδες είναι μορφές αντίληψης τόσο συνειδητής όσο και ασυνείδητης που, ανάλογα με τις εσωτερικές τους καταστάσεις, μεταβάλλουν και την εξωτερική πραγματικότητα.

• Friedrich Nietzsche

Από τη λίστα αυτή δε θα μπορούσε να λείπει ο Friedrich Nietzsche, που αποτέλεσε μάλιστα άμεση επιρροή του Freud σχετικά με τη θεωρία του ασυνειδήτου. Ιδιαίτερα στην ύστερη φάση του έργου του, ο Nietzsche έκανε συχνά λόγο για μια δέσμη ανταγωνιστικών ενορμήσεων από τις οποίες μία αναδύεται κάθε φορά στη -συνειδητή- ύπαρξη. Μια τέτοια πολλαπλότητα εσωτερικών δυνάμεων που αντιμάχονται η μία την άλλη παραπέμπει στις ασυνείδητες ενορμήσεις, για τις οποίες μίλησε εκτενώς ο Freud.